Από
το βιβλίο: Χρήστος Γκουνέλας, Μεταξύ
Ιστορίας και Εσχάτων. Η θεολογία του ενανθρωπισμού και των επίγειων
πραγματικοτήτων στον Παναγιώτη Νέλλα, (Κατερίνη: Επέκταση, 2019), 174 –
204.
Ο Παναγιώτης Νέλλας για τη σχέση Εκκλησίας και Πολιτικής
Απόπειρα
σύγχρονης ερμηνευτικής προσέγγισης
Ο
Παναγιώτης Νέλλας έζησε με έκδηλη την αγωνία για την κοινωνία συνολικά, αλλά
και για τον άνθρωπο ως Πρόσωπο και θα ήταν αδύνατον να μην τον απασχολήσει,
τόσο η θέση της πολιτικής μέσα στην κοινωνία, όσο και η σχέση της Θεολογίας με
την Πολιτική. Έτσι, τον «βρίσκουμε» να συμμετέχει μαζί με άλλους νέους φοιτητές
στην εκδοτική προσπάθεια του περιοδικού Σύνορο
(1966). Επρόκειτο για περιοδικό με θεολογικές κατά κύριο λόγο, αλλά και
κοινωνικοπολιτικές θέσεις και προτάσεις μέσα σε μια εξαιρετικά ταραγμένη,
πολιτικά, περίοδο. Ωστόσο, το περιοδικό με το που ενέσκηψε η δικτατορία
σταμάτησε να εκδίδεται[1].
Κατά την περίοδο της επταετίας, είναι
αξιοσημείωτο πως οι αντιδράσεις των νέων θεολόγων στις τάξεις των οποίων ανήκε
και ο Παναγιώτης Νέλλας ήταν μικρές[2].
Σημαντική, ωστόσο, θα χαρακτηρίζαμε τη συγγραφική παρέμβαση του Παναγιώτη Νέλλα
(Σύνορο, 1966), η οποία αναδημοσιεύθηκε εν μέσω δικτατορίας (1971),
για τον τρόπο που βλέπει την Πολιτική, η Εκκλησία και η Θεολογία μέσα από τη
Βιβλική παρακαταθήκη της[3].
Ελάχιστες είναι οι καταγεγραμμένες αντιδράσεις είτε του ανώτερου και κατώτερου
κλήρου εκείνης της εποχής είτε των απλών χριστιανών απέναντι στο ανελεύθερο
καθεστώς (Αναστάσιος Γιαννουλάτος, ο νυν αρχιεπίσκοπος Αλβανίας[4], π.
Γεώργιος Πυρουνάκης, π. Τιμόθεος Λαγουδάκης, Νικόλαος Ψαρουδάκης[5] και
άλλοι), αλλά και στη χρήση της Εκκλησίας και της πίστης της ως ισχυρό αποκούμπι
της δικτατορικής εξουσίας. Λιγοστές ή μηδαμινές ήταν, επίσης, οι αντιδράσεις
χριστιανών για τα βασανιστήρια και την εξορία που υπέστησαν πολίτες εκείνης της
εποχής από τη Δικτατορία. Δυστυχώς, νομίζουμε πως οι χριστιανοί της εποχής για
επτά χρόνια πειθάρχησαν περισσότερο στους ανθρώπους παρά στον Θεό, είτε ένεκα
ανάγκης είτε ένεκα φόβου, λησμονώντας τη σχετική αποστολική επιταγή[6]. Δεν
είναι δυνατόν να αντιστάθηκαν και να βασανίστηκαν για τις ιδέες τους εκείνη την
εποχή άνθρωποι, οι οποίοι είχαν ελάχιστη ή καθόλου (ενεργά τουλάχιστον) σχέση
με την Εκκλησία, ενώ άνθρωποι που δήλωναν πιστοί της Εκκλησίας δεν αντιστάθηκαν
τουλάχιστον το ίδιο σθεναρά. Νομίζουμε πως ο Χριστός εν πολλοίς δεν σαρκώθηκε
στην Κοινωνία και την Πολιτική αυτήν την εποχή από τους χριστιανούς, και ακόμη
χειρότερα, ψευδοσαρκώθηκε από τη Δικτατορία με την ανοχή, βεβαίως, των
χριστιανών[7]. Και
αναφερόμαστε, ασφαλώς, στους χριστιανούς, οι οποίοι αγωνίστηκαν (ή δεν
αγωνίστηκαν) είτε ως απλά μέλη της
Εκκλησίας είτε με κάποια ιδιότητα (θεολόγοι, κληρικοί) με σημείο αναφοράς,
όμως, τον Χριστό. Τα μέλη της Εκκλησίας (καίτοι βαπτισμένα) που αγωνίστηκαν
λόγω πολιτικών πεποιθήσεων ή ιδεών (ελευθερίας, δημοκρατίας, δικαιοσύνης)
νομίζουμε πως δεν μπορούν να συγκαταλεχθούν στη «συνειδητή» αντίδραση της
Εκκλησίας. Αυτή ακριβώς η στάση χριστιανών έναντι της χούντας, ίσως, έχει δώσει
πολλές φορές - δικαίως έως κάποιου σημείου - έρεισμα σε πολιτικούς και κόμματα
της μεταπολιτευτικής περιόδου για να εκφράσουν αρνητικές απόψεις για τον ρόλο
της Εκκλησίας στη ζωή της μετανεωτερικής ελληνικής κοινωνίας ακόμη και -
ιδεοληπτικά - αντιεκκλησιαστικές ή αντικληρικαλιστικές θέσεις.
[1] Θανάσης Ν. Παπαθανασίου, «Συνέντευξη για τον
Παναγιώτη Νέλλα», ό.π.
[2] Στο ίδιο.
[3] Παναγιώτης Νέλλας, «Ορθοδοξία και Πολιτική.
Τρείς Βιβλικές προϋποθέσεις», στον τόμο Μαρτυρία
Ορθοδοξίας (Αθήναι: χ.ε., 1971), 153 – 186. Δημοσιεύθηκε για πρώτη φόρα (με
ελάχιστες επουσιώδεις διαφορές μεταξύ των δύο κειμένων), λίγο πριν ενσκήψει η
δικτατορία, στο περιοδικό Σύνορο [40
(Χειμώνας 1966-1967), 286-302]. Έμελλε δε να είναι και το τελευταίο τεύχος (12ο)
του περιοδικού. Αξίζει να αναφερθεί πως το περιοδικό ιδρύθηκε και στελεχώθηκε
(1964) αρχικά τουλάχιστον από πρόσωπα που πρωτοστάτησαν στην έως τότε έκδοση
του περιοδικού Σκαπάνη. Ο Χρήστος
Γιανναράς (υπεύθυνος του Συνόρου), η
Καίτη Χιωτέλλη, ο Δημήτρης Κουτρουμπής, ο Δημήτρης Μαυρόπουλος και άλλες
σημαντικές πνευματικές προσωπικότητες του τόπου μας, υπήρξαν εκ των ιδρυτικών
στελεχών και των δύο εν λόγω περιοδικών. Τραγική ειρωνεία αποτελεί το γεγονός
πως αυτό το τελευταίο τεύχος του Συνόρου
είχε ως θέμα του τη σχέση Ορθοδοξίας και Πολιτικής. Και αυτή η τραγική ειρωνεία
νομίζουμε πως έχει διττό περιεχόμενο: αφενός μεν από τη μια είναι ο χρόνος που
καταπιάνεται το Σύνορο με ένα τέτοιο
θέμα, ακριβώς λίγο πριν το πραξικόπημα των Συνταγματαρχών και την εγκαθίδρυση
της επταετούς δικτατορίας, αφετέρου δε η άνομη, εν πολλοίς, συνεργασία του
καθεστώτος και μερίδας της διοικούσας (και ενίοτε και θεολογούσας) Εκκλησίας εις
βάρος, βεβαίως, του Ευαγγελικού αναστάσιμου μηνύματος του Χριστού. Επιπλέον, θεωρούμε
πως η εκδοτική προσπάθεια του Συνόρου
θα υπήρξε μια από τις κύριες - αν όχι η κύρια - εμπνεύσεις του Παναγιώτη Νέλλα
για την ίδρυση της Σύναξης το 1982.
Οι ομοιότητες στο περιεχόμενο και τη δομή των δύο περιοδικών, η συνεργασία του
Παναγιώτη Νέλλα με το Σύνορο το 1966,
αλλά και τα ονόματα των συνεργατών των δύο περιοδικών (όπως του Χ. Γιανναρά,
της Κ. Χιωτέλλη, του Δ. Κουτρουμπή, του Δ. Μαυρόπουλου, του Ελ. Μάινα και
πολλών άλλων ακόμη) μας οδηγούν στην παραπάνω βάσιμη, πιστεύουμε, εικασία.
[4] Θανάσης Ν. Παπαθανασίου, Η ρήξη με το μηδέν, Σφηνάκια πολιτικής
θεολογίας (Αθήνα: Αρμός, 2015), 42.
[5] Ανδρέας Αργυρόπουλος, Χριστιανοί και πολιτική δράση κατά την περίοδο της δικτατορίας
(1967-174) (Αθήνα: Ψηφίδα, 2004) και 1967 – 1973 Εκκλησία και χούντα - οι
δυο όψεις, https://manitaritoubounou.wordpress.com/2008/11/17/1967-1973-ekklisia-2opseis/
(Ημ. ανάκτησης: 17 Απριλίου 2017).
[6] Πράξ 5, 29.
[7] Τα δικτατορικά συνθήματα: «Ελλάς, Ελλήνων,
Χριστιανών» και το: «Πατρίς, θρησκεία, οικογένεια», ήταν δηλωτικά της χρήσης
της πίστης της Εκκλησίας από το δικτατορικό καθεστώς. Βλ. σχετικώς Χαράλαμπος
Ανδρεόπουλος, Η Εκκλησία κατά τη
δικτατορία 1967-1974, ιστορική και νομοκανονική προσέγγιση (Θεσσαλονίκη:
Επίκεντρο, 2017).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου